13มีค.ที่ผ่านมา เป็นวันช้างไทย....
ทั้งช้างป่าและช้างเลี้ยง..ก็เป็นช้างไทย..

ปางช้าง เป็นกิจการที่จำได้ว่า ผู้ว่าราชการจังหวัดต่างๆมักไม่ได้ออกประกาศให้หยุดกิจการ จะเพราะเห็นว่ามิใช่สถานที่เสี่ยงที่จะมีคนจำนวนมากไปมุงรวมกันจนขาด social distancing..หรือไม่ก็ตาม

แต่เมื่อcovid19 กระแทกระบบการเดินทางท่องเที่ยว แล้วขยายฤทธิ์ไปกระแทกวิถีชีวิตปกติของคนในทุกสังคมให้ลด งดออกจากบ้านลูกค้าอันเป็นปกติที่มาเยือนปางช้างก็หด และจบลง

ข้อนี้นับว่าดีสำหรับช้างตามปางทีเดียวเพราะไม่ต้องทำงาน..ไม่ต้องให้ใครขี่หลัง..สักคน แต่การจะดูแลให้ช้างเลี้ยงมีหญ้า มีต้นข้าวโพดสดกินในฤดูแล้งนั้น ปกติมักจะมาจากการซื้อครับ

ช้างแต่ละเชือกกินอาหารราว10%ของน้ำหนักตัวมัน เลี้ยงหนึ่งเชือก อาจไม่หนักหนาอะไร เจ้าของหรือผู้เลี้ยงขยันเดินหน่อย..คงพอหาหญ้าวันละ300กิโลกรัม มาพอได้ (ช้างโตทั่วไปจะน้ำหนักราวสองสามพันกิโลกรัม....เท่าน้ำหนักรถหกล้อคันนึงได้เลยแหละ)

แต่ช้างกินต้นข้าวโพดกับหญ้าอย่างเดียว เค้าจะขาดวิตามิน แล้วในที่สุดก็จะอ่อนแอ ท้องอืด คนเลี้ยงจึงต้องหา อาหารเสริมเช่น อ้อย ผลไม้ มะขาม กล้วยมาเติม ด้วย อาหารเสริมนี้คงปลูกกันไม่ทันช้างกินแน่ เลยต้องสั่งซื้อเอา..ถ้าต้องดูแลช้างตั้งแต่สองเชือกขึ้นไป แบกหญ้าอาหารขนาดสามร้อยกิโลนั้นหนักเท่าข้าวสารสามกระสอบเชียวนะครับ

ถ้าใช้คนหอบหญ้าก็คงได้เดินเข้าหอบจากในทุ่งในพงออกมากันหมดไปทั้งวัน เงินที่เคยได้จากนักท่องเที่ยวมาเลี้ยงทั้งช้างทั้งคนเลี้ยงช้างหายไป ใหม่ๆก็อาจจะพาช้างไปอยู่ชายป่า หากินเอาเองแบบเลี้ยงสัตว์พาหนะอื่น เช่น ม้า โค กระบือ ลา ฬ่อ ได้ แต่เท่าที่ทราบมา ไฟป่าก็เผาพืชอาหารตามธรรมชาติของช้างไปมากแล้ว และบางพื้นที่ๆช้างกลับบ้านจำนวนนับสิบๆเชือก ชายป่า ป่าชุมชนต่างๆก็เป็นเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ที่เจ้าหน้าที่ต้องเป็นห่วงถึงสภาพป่าหากช้างเข้าไปหากินในพื้นที่

แต่การกินวันละราวสามร้อยกิโลนั้น แปลบเดียว พืชแถบนั้นก็ราบเป็นหน้ากลองตะโพน.. ช่วงนี้เราจึงจะเห็นช้างพร้อมคนเลี้ยงขึ้นรถบรรทุกเดินทางไปถิ่นเดิมของตัวเพราะตกงาน...จากย่านท่องเที่ยว

ฟังดูก็ดีนะครับ แต่ย่านเก่าที่เคยอยู่ก็ได้ถูกปรับเปลี่ยนจากพงหญ้าป่าเขาไปกลายเป็นแปลงเกษตรพืชเศรษฐกิจ ที่กำลังต่อสู้กับภัยแล้งขนาดแล้งที่สุดในรอบ 40 ปี แถมฝนก็คงอีกสามเดือนเป็นอย่างเร็วจึงจะมาถึงตามฤดูของเค้า..(ถ้าไม่ผิดนัดอีกแล้ว)

พืชพรรณอาหารช้างในสามเดือนข้างหน้าจึงยังไม่มีให้แบ่งให้ช้างกินได้ฟรีๆง่ายๆ อีกทั้งแหล่งน้ำธรรมชาติก็แห้งขอดลง และเมื่อคนเลี้ยงดูช้างก็พลอยตกงานไปด้วย..บ้างก็ต้องออกไปรับจ้างแรงงาน ซึ่งในช่วงนี้ก็จะเจอกับคนที่อพยพย้ายที่อยู่กลับภูมิลำเนาเพราะตกงานจากในเมืองกันเยอะแยะ และพร้อมจะถูกจ้างให้ทำงานใดๆที่พอหาได้ในท้องถิ่น แล้วใครจะดูแลหาอาหารให้ช้างได้วันละ200-300กิโลกรัมล่ะ..

ใครกี่คนจะเฝ้าช้างไหว..ถ้าท้องตัวเองก็หิว นี่แหละที่ควรเขียนส่งออกมาเพื่อขอส่งเสียงแทน ผู้ได้รับผลกระทบจากโควิดอีกกลุ่มที่ อ่านหนังสือไม่ออก และอาจเขียนไม่ได้...และก็หวังว่าพวกคนเลี้ยงช้างจะไปลงทะเบียนขอรับเงินช่วยเหลือแก่ตัวเองเดือนละห้าพันบาท นานสามเดือนกันได้ อย่างช้างและคนดูแลนี่แหละครับ

ช้างจำนวนมากขึ้นที่ถูกจับล่ามไว้ ในที่ต่างๆ เท่าที่หาได้ โดยไม่มีอาหาร.. ไม่มีใครไปเยี่ยมดู บ้างล่ามแบบหลบแดดเช้าแต่ไม่มีใครพาหลบแดดบ่าย คนส่วนมาก self quarantine อยู่กับบ้าน ช้างและคนเลี้ยงจึงเครียด..และเสี่ยง

ปางหลายแห่งอาจหันมาขอเปิดรับบริจาคออนไลน์ ซึ่งเผลอแป้ปเดียว จะเห็นผุดขึ้นเป็นรายปาง รายมูลนิธิ เยอะไปหมด คนบริจาคจึงไม่อาจเห็นภาพรวมละครับ และแน่นอนว่าช้างที่เดินออกจากปางไปกับคนเลี้ยงเพื่อกลับย่านที่เคยเกิดเคยอยู่ ยิ่งไม่มีทางได้ส่งเสียงให้โลกของการบริจาคช่วยเหลือได้รับรู้

บัดนี้กลุ่มคนเลี้ยงช้างจำนวนหนึ่งซึ่งประกอบด้วยคนเลี้ยง สัตวแพทย์ และคนบริหารปางช้างกลุ่มใหญ่กลุ่มหนึ่งได้รวมตัวกันมุ่งเป้าไปที่การช่วยกันและกัน โดยเอา "มาตรฐานสุขภาพช้าง" เป็นที่หมาย

"สมาคมสหพันธ์ช้างไทย"
คือชื่อของเครือข่ายกลางนี้

กดติดตามพวกเค้าทางออนไลน์ได้ไม่ยาก

ผมนั้นบริจาคสมทบไปแล้ว..และคงพอมีคนบริจาคบ้าง..แต่ส่วนมากยังไม่ค่อยทราบว่าจะบริจาคที่ไหน..หรือมีอะไรให้ช่วยได้และที่บริจาคไปจะช่วยให้ช้างผ่านช่วงแล้งทั้งดินฟ้าอากาศ และแล้งทั้งนักท่องเที่ยวได้กี่เชือกกี่วัน

เพราะต้นทุนต่อวันในการประคองชีวิตช้างของปางต่างๆ เป็นต้นทุนที่ลดเลี่ยงได้ยาก ทั้งค่าอาหารที่ต้องให้ต่อเนื่อง ค่าจ้างควาญที่ไม่สามารถให้พักงานได้ ต่างจากรถเช่าหรือสิ่งปลูกสร้าง ที่จอดหรือปิดล็อกเก็บไว้ได้เมื่อจะไม่ใช้งาน

ทีมนี้กำลังพยายามเกลี่ยกระจายพลังความช่วยเหลือในยามยากลำบากนี้ ให้ไปถึงปาง ที่มีช้างจำนวนมากกว่าจะสามารถหาหญ้าในละแวกมาให้ช้างกินกันเอง รวมถึงช่วยบรรดาช้างที่จำต้องออกจากปางเดินทางกลับถิ่น ซึ่งก็ยากลำบากไปอีกแบบ

เรากำลังพูดถึงช้างราว สามพันกว่าเชือกครับ เฉลี่ยช้างใหญ่จนถึงช้างน้อย เรากำลังต้องการอาหารช้างวันละประมาณ เก้าร้อย ตัน!! หญ้าและต้นข้าวโพดสด อ้อย ผัก ผลไม้ ในสัดส่วนที่สัตวแพทย์ด้านช้างคงจะพอชี้ได้ว่า ผสมแค่ไหน ที่ช้างจะไม่สุขภาพทรุดลง

ช้างควรได้เดินมากพอสมควรในแต่ละวัน เพื่อมิให้ท้องอืด ควรได้อาบน้ำตามควรต่อสัปดาห์ถ้าทำได้ แต่ถ้าไม่มีคนเลี้ยงพาไปทำ แล้วเค้าจะได้ไปหรือ นอกจากถูกล่ามมัดโซ่ ยืนหมุนวนส่ายหัวไปมาเพราะเครียดอยู่กับที่ นานเป็นอาทิตย์หรือเป็นหลายเดือน...

สัตว์สัญลักษณ์ประจำชาติ..ในเดือนที่เพิ่งผ่านวันช้างไทย จึงเป็นเรื่องท้าทายยิ่งในการนับถอยหลังเข้าสู่เดือนสงกรานต์ที่ยอดผู้ติดโควิด19ทั่วโลกและทั่วไทยกำลังเหินขึ้นสูง...

ขอฝากช้างไทย..ในมือคนไทย..ในวันที่พวกเรา ต้องอยู่ห่างกันไว้เพื่อจะได้กลับมาพบกันใหม่.. แล้วจะได้กลับมาใช้วิถีชีวิตร่วมที่พอเพียง..พอประมาณ..สมเหตุสมผล..และมีภูมิคุ้มกัน..ที่ดีกว่าเดิม

ช่วงนี้..เราช่วยกันสนับสนุนบุคลากรด้านสาธารณสุขให้มีสุขภาพที่ดี มีระบบสนับสนุนและป้องกันการติดเชื้อได้ดี..ปรบมือส่งกำลังใจและอยู่บ้านตามคำขอของแพทย์และรัฐบาล

เป็นครั้งแรกที่การอยู่กับที่..ดูแลแค่ปัจจัยสี่ของตัว. เป็นเรื่องที่"ช่วยชาติ"ได้ เหลือเวลาว่างให้ตัวเองเมื่อไหร่..ขอชวนให้นึก"ช่วยช้าง"ด้วยกันอีกแรงนะครับ

ขอขอบคุณข้อมูลจากท่าน วีระศักดิ์ โควสุรัตน์ สมาชิกวุฒิสภา
อดีตประธานคณะอนุกรรมการด้านกฏหมายและมาตรการเพื่อแก้ไขปัญหาช้างไทย
31/03/2020